„Toksyczni ludzie” – jak sobie z nimi radzić?

Osobę o toksycznych zachowaniach prawie na pewno masz w swoim otoczeniu. Pomyśl o kimś, kto zawsze wszystko wie lepiej, wszystko krytykuje, nieproszony udziela dobrych rad, ofensywnie manifestuje swoje negatywne emocje, a kiedy czeka Cię kontakt z tą osobą, to już za wczasu spada Ci nastrój i czujesz zdenerwowanie. To właśnie ta osoba. Nie jesteś wobec niej bezradny – możesz nauczyć się postaw i zachowań asertywnych, które zdecydowanie zmniejszą jej toksyczny wpływ na Ciebie. Czasem jednak paradoksalnie niełatwo ją rozpoznać, jej toksyczne zachowania nie są tak oczywiste. Dlaczego tak dobrze się maskują? Jak je rozpoznać i ograniczyć ich toksyczny wpływ?

Toksyczni ludzie – kim oni są?

Pojęcie „toksyczni ludzie” coraz szerzej występuje w użyciu, bardzo dużo mówi się o toksycznych ludziach i ich destrukcyjnym wpływie na otoczenie. Na początku jednak warto stanowczo podkreślić, że to nie ludzie sami w sobie są „toksyczni”, ale ich poszczególne zachowania.

Myśląc w tej chwili o kimś konkretnym, kto wielokrotnie „napsuł nam krwi” swoim zachowaniem, lub wiecznie wpędza nas w poczucie winy i kontroluje nas emocjonalnie, możesz czuć wewnętrzny sprzeciw wobec tej tezy – jak to ktoś nie jest toksyczny? Dzieje się tak, bo często utożsamiamy czyjeś zachowania z jego osobowością, z tym jaki ktoś jest. A warto pamiętać o tym, że takie a nie inne zachowania ludzi zwykle warunkują ich własne doświadczenia, przekonania, otoczenie i różne trudności. To ich nie usprawiedliwia i nie sprawia, że mogą się tak zachowywać, ale ta świadomość pomoże Ci w nauce i stosowaniu asertywnych postaw wobec tych toksycznych zachowań.

Ludzi zachowujących się toksycznie jest bardzo dużo. Widać to zwłaszcza w środowisku internetowym, gdzie każda najmniejsza rzecz wystawiona na „pożarcie” szerokiej publice może się znaleźć w ogniu miażdżącej krytyki, nawet jeśli tak naprawdę jest czymś niezbyt istotnym, co nie ma realnego wpływu na życie innych. Tymi zachowaniami toksycznymi jak hejt w sieci zwykle nie przejmujemy się bardzo, o ile nie dotyczą bezpośrednio nas lub naszych bliskich. Toksyczne zachowania obserwujemy też na co dzień w swoim otoczeniu – w pracy, w sklepie, wśród naszych znajomych, sąsiadów i tak dalej. W tym obszarze już czyjś toksyczny wpływ może bardziej negatywnie na nas działać, bo np. regularnie mamy z tą osobą styczność. Najbardziej jednak boli i rani, kiedy toksyczne zachowania

Dlaczego ludzie zachowują się toksycznie?

Osoby zachowujące się toksycznie kierują się przede wszystkim własnymi brakami, obawami i niedostatkami – uświadomionymi lub nie. Zazdrość, zawiść, oburzenie i inne emocje prowokujące toksyczne zachowania biorą górę nad tymi osobami, które z danego powodu czują się źle same ze sobą. Bardzo częste w ich przypadku jest projektowanie własnych wad i słabości na inne osoby.

Przykładowo; osoba niepewna siebie, która ma niezaspokojoną potrzebę bycia kimś poważanym i docenianym, może z zaangażowaniem pouczać wszystkich naokoło, co powinni robić i jak powinni żyć, wierząc że wie lepiej. W ten sposób podświadomie stara się zaspokoić swoją potrzebę i zrekompensować niedostatki na tym polu. Inny przykład: osoba, która nie jest zadowolona ze swojej sytuacji finansowej, może wygłaszać opinie w stylu „wszyscy bogaci to złodzieje” i z góry negatywnie podchodzić do osób zamożniejszych od niej. Odpowiadają za to jej własne braki, które sprawiają jej dyskomfort. Dalej: osoba narcystyczna może próbować obrażać i dyskredytować innych, bo sama chce być najbardziej doceniana i pozostawać w centrum uwagi. Kiedy czuje deficyt tej uwagi, odczuwa dyskomfort i budzi się w niej złość, stąd potrzeba odzyskania jej za wszelką cenę. Wiele osób zachowujących się toksycznie nie ma w ogóle świadomości, że to robi, ani nie chce sobie tego uświadomić – bo to oznaczałoby dla nich przymusową konfrontację z faktem, że to w nich drzemie problem, a nie w całym otoczeniu. Łatwiej im jest obwiniać wszystko dookoła i przenosić swoje negatywne emocje na otoczenie, niż podjąć trudną i bolesną pracę nad sobą. W konsekwencji, te osoby po prostu nie są szczęśliwe. Toksyczne zachowania podbijają ich ego tylko na chwilę, tak naprawdę prowadzą z czasem do ich własnej destrukcji.

Jak rozpoznać toksyczne zachowania?

Toksyczne zachowania innych osób to najogólniej mówiąc te, które prowadzą do kontroli emocjonalnej nad innymi, wpływają negatywnie na ich nastrój i samopoczucie mimo, że tak naprawdę nic złego się nie stało. Wraz z biegiem czasu i rozwojem sytuacji toksyczne zachowania niszczą relację między adresatem toksycznego zachowania a osobą, która się tak zachowuje, ale też bardzo źle odbijają się na otoczeniu. Określenie „toksyczne” wzięło się stąd, że te zachowania mogą pozornie wydawać się błahym problemem, ale z biegiem czasu powoli sączą jad, w końcu zatruwając daną relację lub otoczenie.

Zdawać by się mogło, że toksyczne zachowania ludzi widać jak na dłoni. Owszem, do tych najbardziej agresywnych zachowań nie ma wątpliwości i łatwo je rozpoznać – osoby kłótliwe, obrażalskie, podnoszące głos, bez wątpienia należą do osób zachowujących się w sposób toksyczny dla otoczenia. Z nimi jednak paradoksalnie najłatwiej sobie poradzić, spokojnie i stanowczo stawiając swoje granice, nie godząc się na ich próby narzucania swojego zdania, a w przypadku przeradzania się rozmowy w kłótnię, zwyczajnie odmawiając dalszej dyskusji na takich zasadach. Wtedy nam łatwiej, bo wyraźnie widzimy z czym mamy do czynienia, i to tylko kwestia czasu kiedy nasz osobisty trening asertywności i odpowiednie nastawienie się do zachowań innych osób pozwoli nam wychodzić z konfrontacji z tego typu toksycznymi zachowaniami obronną ręką. Tutaj bardzo dobrze spisuje się spokojna i konsekwentna postawa, komunikaty takie jak „nie będę z tobą rozmawiać, jeśli krzyczysz”, „możemy rozmawiać tylko na spokojnie” pomogą jasno postawić granice i się ich trzymać. W ten sposób nie tylko wysyłamy komunikat, ale powtarzając go, sami siebie wzmacniamy w tym, by nie wdać się w kłótnię i nie ulegać emocjom. Oczywiście to nie musi zadziałać za pierwszym razem, ale jest dobrym punktem wyjściowym do ćwiczenia. Spokój, to najważniejszy element własnego treningu asertywności.

Nieoczywiste zachowania toksyczne

Nie tylko agresja słowna czy wybuchowość należą do toksycznych zachowań. Jednym z nich, które jest z pozoru nieszkodliwe, ale potrafi wyrządzić wiele szkód (a w ekstremalnych przypadkach nawet siać spustoszenie), jest plotkowanie. Ta wydawać by się mogło niewinna słabostka potrafi być bardzo destruktywną siłą. Osoba mająca skłonność do plotkowania nie tylko powtórzy nasze słowa dalej, ale również okrasi je własnym komentarzem, interpretacją i swoimi domysłami. Tak bogato przystrojona „prawda” pójdzie w świat, i zupełnie nie mamy wtedy kontroli, kiedy i na jaki grunt padnie. Inną, lecz pokrewną sprawą jest snucie intryg i skłócanie ze sobą ludzi. To jest bardzo przykre zjawisko, które niejednej osobie wyrządziło realną krzywdę.

Jeśli mamy w otoczeniu plotkarza i intryganta, to najbardziej skutecznym sposobem jest odcinanie go od informacji, które dają mu możliwości działania. Nie zwierzajmy się, nie opowiadajmy o prywatnych sprawach, nie opowiadajmy o innych. I w żadnym wypadku nie warto dać się wciągnąć w plotkowanie o innych. Niestety, często takie znajomości poluźniamy dopiero wtedy, kiedy czyjeś plotkarstwo już zdąży nas zranić. Bardzo często obgadywanie innych traktujemy pobłażliwie, dając tak naprawdę na to jakieś przyzwolenie. Niestety, ale w wielu przypadkach obróci się to przeciwko nam.

Problem jednak staje się dużo bardziej złożony, kiedy mamy doczynienia z toksycznymi zachowaniami, które trudno rozpoznać. Co gorsza, one zwykle pojawiają się w relacjach nam najbliższych; w związkach, w rodzinie, w relacji z przyjacielem. Możemy być przez długi czas ofiarą toksycznych zachowań ze strony bliskich, czuć się coraz gorzej, w końcu walczyć z poczuciem winy, bardzo niską samooceną a nawet stanami depresyjnymi. Jak rozpoznać te zachowania? Tak naprawdę musimy to zrobić po naszych emocjach i uczuciach. Z zewnątrz dane zachowanie może wcale nie wydawać się toksyczne.

Przykładów jest mnóstwo. Jednym z nich może być na przykład bliska osoba, która ciągle niepytana i nieproszona udziela nam „dobrych rad”. Tymczasem te „dobre rady” przyjmują postać krytykowania podejmowanych przez nas działań i decyzji lub próby przeforsowania swojego zdania tam, gdzie jeszcze nie zdążyliśmy zdecydować sami. „Ja bym to zrobiła inaczej, zobaczysz że tak będzie źle”, „Zrób jak ci mówię, jeszcze mi podziękujesz”- tego rodzaju komentarze, kiedy nie prosimy o radę i opinię, podkopują naszą pewność siebie i wiarę we własny osąd oraz swoje możliwości. Jeśli ktoś z naszych bliskich, na przykład partner czy rodzic, cały czas postępuje wobec nas w ten sposób, to jest to przykład zachowania toksycznego, które może mieć bardzo niekorzystny wpływ na nasze samopoczucie.

Toksyczne zachowania zatem rozpoznamy po tym, że w ich efekcie zawsze czujemy się źle. Jeśli czyjeś zachowanie ustawicznie wywołuje w nas poczucie winy, zaburzenia samooceny, brak wiary w siebie i własną wartość, brak zaufania do własnych decyzji i osądów, poczucie utraty kontroli nad swoim życiem lub poczucie bezradności, to najpewniej mamy do czynienia z toksycznym zachowaniem. Podstawą do tego, by zacząć zmieniać tą sytuację jest otwarte, ale spokojne komunikowanie swoich odczuć. Mów to wprost: „wiesz, twoja krytyka moich decyzji sprawia, że czuję się źle”, „sprawiasz mi przykrość takim komentowaniem”; nazywaj swoje uczucia po imieniu. To niełatwe, ale masz do tego prawo i ćwicz korzystanie z niego. Jeśli ktoś naprawdę „chce dla ciebie dobrze”, to będzie to dobry wstęp do rozmowy o tym, jak poprawić waszą komunikację i w konsekwencji uzdrowić relację.

Postawy asertywne wobec toksycznych zachowań

Jeśli mówimy o zachowaniach toksycznych u osób z naszego dalszego otoczenia; takich, z którymi „nie jesteśmy na siebie skazani”, to najskuteczniejszym rozwiązaniem jest po prostu odpuszczenie kontaktu i ucięcie takich relacji. Jeśli na przykład masz koleżankę, która niby jest miła, ale pod płaszczykiem niewinnego żartu zawsze wbija Ci szpilę odnośnie Twojego wyglądu i zawsze po spotkaniu z nią czujesz się gorzej, to powiedzmy sobie szczerze – czy taka znajomość jest Ci potrzebna w życiu? Odpowiedź znasz.

Oczyszczenie swojej przestrzeni życiowej z osób o toksycznym wpływie, choć w czasie jego przeprowadzania może nie być najłatwiejsze, to z czasem przyniesie Ci wielką ulgę. Zobaczysz, jak bezpowrotnie znikneło wiele trudnych i przykrych emocji, bo po prostu nie ma bodźca, który je wywoływał. Nie masz czego żałować. Spotykasz w swoim życiu różnych ludzi po to, by się czegoś cały czas uczyć – niektórych spotykasz po to, by nauczyć się asertywnego stawiania własnych granic i odpuszczania znajomości, które Cię niszczą.

O wiele trudniej jest w przypadku, kiedy musisz sobie radzić z toksycznym zachowaniem osoby, z którą żyjesz na co dzień i jest Ci ona bardzo bliska. To jest ogromne wyzwanie. Z jednej strony nie chcesz widzieć łez i słuchać krzyków kogoś kogo kochasz, z drugiej strony wiesz, że jesteś ofiarą manipulacji i ta osoba tak naprawdę rządzi Twoim życiem, kontrolując Twoje emocje – a Ty chcesz mieć prawo do swojego życia. I tak naprawdę cały czas je masz, tylko musisz to sobie uświadomić na tyle mocno, by znaleźć w sobie siłę niezbędną do tego, by obronić je przed inwazyjnym, toksycznym zachowaniem kogoś bliskiego. To jest trudne i bolesne. Ale z każdym dniem, którego mówisz sobie że „jeszcze wytrzymasz”, oddalasz od siebie możliwość uzdrowienia sytuacji. W końcu nie wytrzymasz, bo przekroczy to Twoje siły, a relacja może być już nie do uratowania. Tak się dzieje zwłaszcza w przypadku wieloletniego pozostawania w toksycznej relacji.

W tym przypadku bardzo dobrym rozwiązaniem jest skorzystanie z pomocy terapeuty. Samodzielne próby naprawiania takiej relacji, w której jest bardzo dużo nagromadzonych trudnych i bolesnych emocji, ale jednocześnie jest więź i chęć jej utrzymania, są szalenie trudne i łatwo jeszcze pogorszyć sytuację. W dodatku trzeba mieć świadomość, że nie każdą relację w ogóle da się ratować. Czasem konieczne jest takie postąpienie, jak w przypadku dalszych znajomości z osobami zachowującymi się toksycznie – zupełne odcięcie kontaktu, zakończenie relacji. Na przykład zakończenie toksycznego związku z partnerem należy do najtrudniejszych wyzwań, jakie w ogóle wystąpują w relacjach między ludźmi. Czasem jednak jest to absolutnie konieczne, by uwolnić się spod toksycznego wpływu i jeszcze kiedykolwiek odzyskać swój spokój.

Czy Ty nie zachowujesz się toksycznie?

A na koniec krótkie ćwiczenie, które możesz potraktować nawet jako zabawę (chociaż jej efekt może Cię zaskoczyć 😉 ) po tej lekturze zastanów się, czy toksyczne zachowania nie pojawiają się także u Ciebie. Pamiętaj, każdy z nas na pewnym etapie życia, w wyniku różnych okoliczności i naszego aktualnego stanu, może zachowywać się toksycznie wobec innych osób. Samo w sobie nie jest to niczym odbiegającym od normy; ważne, by mieć świadomość tego co się dzieje i pracować nad samym sobą. Inaczej nasze toksyczne zachowanie zacznie niszczyć przede wszystkim nas samych.